Mikro davranışların makro sonuçları!
Hollywood filmlerinde sıkça duyarız: Çin mahallesi, İtalyan mahallesi, Siyahların bölgesi… Benzer ayrışmalara Türkiye’de de rastlarız ve “Orada Sivaslılar oturur”, “Taksiciler Karadenizlidir” gibi genellemeler olduğunu hep duyar, kimi zaman da gözlemler ve hatta demografik araştırmalarla da ispatlarız.
Peki sizce sosyalbilimlerdeki bu ayrışmaları modellemenin bir yolu, bu ayrışmaları ölçümlemenin ve böylece hangi şehrin ve bölgenin ne kadar ayrıştığını hesaplamanın bir yolu var mıdır?
Önce aşağıdaki videoyu izleyelim:
Yukarıdaki video, Uluslararası İlişkiler Profesörü ve Ekonomist Thomas Schelling’in Ayrışma Modeli’ne dayanan bir simülasyondur. Schelling bir şehirde nasıl ve niçin “ABC mahallesi” oluştuğu üzerine kafa yormuş ve adıyla anılan modeli geliştirmiştir.
Model öncelikli olarak şöyle bir varsayıma dayanır: “İnsanlar mutlu olmak için yaşadıkları yerde kendine benzer insanların yaşamasını isterler.”
Tabi her insanın farklı insanlara toleransı farklıdır.
Eğer evinizi komşularınızla birlikte modellersek 3×3’lük bir ızgara elde ederiz. Bu kare ızgaranın ortası sizin eviniz, çevrenizdeki 8 komşu kare ise sizin komşularınızdır. Burada sizin toleransınızı belirleyen iki adet kural var: “Komşularımdan %X kadarı benimle benzer ise kalırım” ya da “Komşularımdan %Y kadarı benden farklı ise taşınırım”. İşte sadece bu iki mikro kural makro sonuçlara yol açabilir.
Örneğin solda gördüğünüz karede dikkate alınan X ailesinin yaşadığı ev kırmızıdır ve üç adet kırmızı komşusu, dört adet ise gri komşusu vardır. Bir ev ise boştur. Diyelim ki X ailesi 3/7 oranındaki benzerlik halinde kalıyor fakat bu oran 3/7’nin altına düşerse taşınıyor. Bu durumda boş eve kırmızı bir aile yerleşirse kalacaktır. Gri bir aile yerleşirse ise taşınacaktır. Bu defa ondan kalan boş yere taşınacak aile de diğer kırmızıları ya da grileri etkileyebilir, çünkü onların da 3X3’lük ızgarada görmediğimiz komşuları var ve boş eve taşınan renk her ne olacaksa onlar için de oranları değiştirebilir.
Yukarıdaki video, Schelling modeline dayanarak geliştirilen bir simülatörde, hangi renkteki ailelerin hangi töleranslara sahip olduğunu belirledikten sonra “Oynat Uğurcuğum” denilen bir sahneyi içeriyor. Başlangıçta rastgele oluşan dağılım, bir süre sonra modelere göre şekilleniyor ve “Maviler mahalleleri” ve “Kırmızılar mahalleleri” oluşuyor.
Simülatörün de gösterdiği gibi, Schelling Modeli gerçekle çok uyumludur. Örneğin New York’un ırk haritasına bakıldığı zaman, hakikaten de ayrışmaların gerçekleştiği ve bu ayrışmaların sabit bir tolerans kurallarına karşılık geldiği sonucuna ulaşılır. Schelling modeli sayesinde yeni oluşmuş bir toplulukta bir süre sonra nasıl ayrışmaların gerçekleşeceği tahmin edilebilir. Ya da bir meslek grubunu belli kişilerin icra etmesiyle ilgili bir araştırmanız varsa Schelling Modeli araştırmanıza uyarlanabilir.
Schelling’in hesaplama yöntemlerine bu yazıda değinmeyelim. İnternette model hakkında pek çok kaynak bulabilirsiniz.
Kaynak:
– Scott E Page, Michigan Üniversitesi – “Model Thinking” dersi ders notları.
Yorum Ekle